Avond over natuur & filosofie, een succes.

Lezing en discussieavond 17 september 2018.

In de bibliotheekzaal was ruimte gereserveerd voor zo’n 45 bezoekers, al snel bleken alle plaatsen bezet en achteraf kon worden gezegd dat de avond een succes was. Peer Elshout, uit Tilburg, hield een heldere voordracht over westerse filosofen en hun denkbeelden t.a.v. de relatie Mens en Natuur. De verandering van denkbeelden door de tijd, van de eerste Griekse filosofen tot de hedendaagse, vormde de rode draad. De discussie na de pauze ging vooral over hoe we zelf als individu staan tegenover klimaatverandering, verdwijnen van soorten, vernietiging van landschappen en vervreemding van de natuur.

Herkleitos (540-480 A.D.) van de uitspraak Panta Rhei (alles stroomt/verandert voortdurend) beschouwde, net als Aristoteles later, de ons omringende natuur als het decor waarin het menselijk handelen zich afspeelt. Later in de 17e Eeuw bracht Descartes hier rationele orde in aan. Het Rationalisme, waarin de mens centraal wordt gesteld stuwde in de eeuwen daarna de wereld naar technische vooruitgang en economische welvaart. De keerzijde van het heilig vertrouwen in de menselijke geest werd pas later door filosofen van de 19e en 20e eeuw ingezien. Zo wees Karl Marx, op de uitbuiting door ongelijkheid in machtsmiddelen. Uitbuiting, niet alleen van de werkend arbeider maar ook van de natuur. Nietzsche wees op de beperking van de menselijke geest die slechts een deel van de werkelijkheid kan bevatten maar desondanks die werkelijkheid naar zijn hand weet te zetten. Hedendaagse filosofen als Bruno Latour en Timothy Morton wijzen op de onmogelijke positie waarin we nu verzeild zijn geraakt. De benaming van het tijdperk binnen de geologische tijdschaal (het Holoceen) waarin we nu leven noemen zij het Anthropoceen (anthropos=mens). Deze wordt gekenmerkt wordt door de beslissende invloed die de mens uitoefent op het aardse leven als geheel. Klimaatverandering door overmatige uitstoot van CO2 (broeikasgas) is hiervan het bekendste voorbeeld. Maar alles wijst er volgens wetenschappers en filosofen op dat het leven op aarde (de biosfeer) zich gedraagt als een organisme. Veranderingen die daarin plaatsvinden brengen een reactie teweeg om weer een nieuwe balans te vinden. De mensheid is slechts een deel van het ecosysteem en zal daarom niet worden gespaard. Net als Timothy Morton, is Latour van mening dat het “point of no-return” reeds is gepasseerd. Toch ziet Morton, de kunstenaar-filosoof wel een uitweg uit deze impasse, die ”weird “ en “wicked “ is. Het zal niet eenvoudig zijn. Het is de weg naar een diep “Ecologisch bewustzijn” die verloopt via verzet tegen tal van scheidslijnen tussen natuur/cultuur, tussen man/vrouw, tussen ras/etniciteit en tussen mens en dier. Het bewust ondergaan van een rouwproces die de mens met een lichte droefheid zal overvallen maakt hiervan deel uit Pas dan kan sprake zijn van acceptatie die nieuwe wegen opent naar een nog ongekende houding t.a.v. onze natuur.

Tegen deze achtergrond ontspon zich in de zaal na de pauze een levendige discussie over ieders eigen rol in de factoren die de natuur en het klimaat bedreigen. Ons rest enkel de keuze om met hoop in het hart te werken aan verandering of de rampspoed af te wachten en die door te geven aan onze kinderen en kleinkinderen.

~ Victor