Vlechtheggen

Het bestaan van vlechtheggen was mij totaal onbekend totdat er een vraag kwam aan het Biodiversiteits-Team Goirle-Riel om mee te werken aan een vlechthaag bij de Oostplas in Goirle. Door aldaar het vlechten in praktijk te brengen werd me het principe duidelijk en kon direct het resultaat zichtbaar worden.

De geschiedenis van vlechtheggen

Rond 1900 lag er rond akkers en weilanden in Nederland nog een netwerk van tienduizenden kilometers heggen en houtwallen. Ze dienden als veekering, leverancier van hout, perceelgrens of als verdedigingswerk. De heggen bestonden meestal uit doornige struiken die met een speciale techniek in elkaar gevlochten werden om ze ondoordringbaar te maken voor mens en vee. Heggenvlechten is dan ook een officieel ambacht. Veel gebruikte soorten die zich goed laten vlechten zijn meidoorn, sleedoorn, veldesdoorn, hondsroos, beuk en eik.

Heggenvlechten is cultuurhistorie. Het ambacht is in maart 2015 officieel erkend als immaterieel, cultureel erfgoed. Door heggen te vlechten wordt onze cultuurhistorie weer meer zichtbaar. Heggen werden vroeger vaak van streek tot streek verschillend gevlochten. Logisch want vee, struiksoorten en gewassen zijn niet overal in Europa hetzelfde. Een van de nuttige effecten van het vlechten is iets waaraan weinig mensen zullen denken: de hergroei. Door struiken laag bij de grond in te kappen, vormen deze aan de basis nieuwe scheuten. Deze scheuten vormen in de toekomst een nieuwe generatie heg. Zo kan een heg niet alleen goed gesloten blijven maar ook zich versterken en eeuwenoud worden.

Niet ongebruikelijk was dat in het verleden jaarlijks een rivier buiten haar oever trad . De overstroming had daarbij zo’n kracht dat omheiningen van dood hout met gemak meegesleurd werden door de rivier. Heggen gevlochten met enkel levende stammen en takken waren daarentegen bestand tegen de enorme waterkracht en vormden een bron van nieuw hout.

Door de komst van het prikkeldraad verdwenen veel heggen aan het begin van de vorige eeuw. Daarmee verdween ook de techniek van het vlechten en de flora en fauna die zich in en om de heggen ontwikkelde Begin deze eeuw is het ambacht weer nieuw leven ingeblazen (met als bakermat van het herstel) de Maasheggen (in de uiterwaarden langs de Maas op de grens tussen Brabant en Limburg). Daar bevindt zich ook het grootste aaneengesloten heggenlandschap van Nederland.

Techniek

Het principe is om de verticale groei van de haag om te zetten naar een meer horizontale of diagonale groei. De stam wordt aan de voet ingekerfd met een kapmes of bijl waardoor de sapstroom intact blijft. De gekerfde stam kan nu omgebogen worden en naar beneden gedrukt. Eventueel kan druk op de omgebogen stam verzwaard worden met boomstammen.
Er worden zelfs kampioenschappen vlechtheggen gehouden. Daarbij wel vermeldt dat er verschillende technieken bestaan en worden beoefend. Het Nederlands kampioenschap 2020 wordt gehouden in Oeffelt.

Jan Hes

Bronnen
Thomas van Slobbe: Een vlechthaag heeft geen haast - met handleiding heggenvlechten door Jef Gielen.
Stichting Heg en Landschap en Het Gilde van Heggenvlechters
Bureau Heggen van Lex Roeleveld
Maasheggen van de stichting Landschapsbeheer Boxmeer